Arapça Hakkında Bilinmeyenler – 20 Şaşırtıcı Bilgi

Arapça dünyada 300 milyondan fazla kişi tarafından konuşulur ve dünyada en çok konuşulan diller arasında beşinci sırada yer alır. Birçok farklı lehçesi bulunan Arapça, aynı zamanda Türkiye’de yaklaşık 1,5 milyon insan tarafından konuşulmaktadır. Bu blog yazısıyla Arapça hakkında daha fazla bilgi edineceksiniz.

Arapça hakkında ne kadar bilgiye sahipsiniz?

Arapçanın hangi ülkelerde konuşulduğuna, lehçelerine veya Arapça yazımının Latin alfabesinden ne kadar farklı göründüğüne dair bir fikriniz olabilir. Ancak bu listede sizi şaşırtacak bir iki bilgi olduğuna eminiz!

Hadi beraber keşfedelim!

1. Arapça Sami dil ailesinde yer alır

İbranice, Maltaca, Amharca ve Tigrinya gibi Arapça da bir Semitik yani Sami dildir. ‘Semitik’ terimi, 1700’lerin sonlarında Göttingen Tarih Okulu üyeleri tarafından, Arapça, İbranice ve Aramice ile yakından ilişkili dilleri tanımlamak için oluşturulmuştur.

Bu isim, Eski Ahit’in Tekvin Kitabı’nda geçen Nuh’un üç oğlundan biri olan Sam’den gelmektedir. Terim, Koini Grekçesindeki Σημ (Sēm) kelimesinden türetilmiştir ve aslında İbranice שֵׁם‎ (Šēm) kökenine dayanmaktadır. Sam, Semitik diller konuşan halkların atası olarak kabul edilmiştir.

Daha geniş bir perspektifte, Semitik diller Afro-Asyatik bir diğer deyişle Hami-Sami dil ailesinin bir parçasıdır. Hausa, Oromo ve Somali, bu ailede yer alan diğer dillerdir, ancak farklı dallara aittirler. Afro-Asyatik diller, çoğunlukla Kuzey Afrika ve Batı Asya’da konuşulmaktadır.

Maltaca, Avrupa Birliği’nin resmi dili olan tek Semitik/Sami (ve aynı zamanda diğer sami dilleri gibi Afro-Asyatik dil ailesinde olan) dildir. Geç ortaçağ dönemi Sicilya Arapçasından türemiştir ve yoğun olarak İtalyanca ve Sicilyaca dillerinden etkilenmiştir. Maltaca konuşanlar, Tunus Arapçası konuşanların söylediklerinin yaklaşık üçte birini anlayabilmektedir; Tunus Arapçası konuşanlar ise Maltacanın yaklaşık %40’ını anlamaktadır.

2. Arapçada iki dillilik görülür

Arapça, iki dillilik (diglossia) özelliği ile tanınır. İki dillilik, aynı dilin iki farklı türünün konuşanlar tarafından kullanılması durumudur; bu genellikle farklı sosyal ortamlarda gerçekleşir. Örneğin, Mısır Arapçası konuşanlar evde bu lehçeyi kullanırken, daha resmi ortamlarda Modern Standart Arapçayı (MSA) tercih edebilir.

Standart ve Klasik Arapça, Fas Arapçası veya Mısır Arapçası gibi konuşma dili lehçelerinden büyük ölçüde farklıdır. Bu lehçeler, birbirleriyle veya Modern Standart Arapça ile benzerlik göstermez, dolayısıyla birbirini anlamak mümkün değildir.

3. Fasih Arapça resmi ortamlarda kullanılır

Günlük konuşmalarda Arapça’nın farklı lehçeleri kullanılırken, Fasih Arapça, diğer isimleriyle Fusha Arapça veya Modern Standart Arapça belirli durumlarda devreye girer. Fasih Arapça, resmi ortamlarda, haber yayınlarında ve dualarda kullanılır ve Arap dünyasının ortak dili olarak kabul edilir.

4. Arapça, 26 ülkede resmi dildir

Arapçanın resmi dil veya dillerden biri olarak kabul edildiği 26 farklı ülke bulunmaktadır. Aşağıdaki listede bu ülkeleri görebilirsiniz:

Cezayir
Bahreyn
Çad
Komor Takımadaları
Cibuti
Mısır
Irak
Ürdün
Kuveyt
Lübnan
Libya
Moritanya
Fas
Umman
Filistin
Katar
Suudi Arabistan
Somali
Sudan
Suriye
Tunus
Birleşik Arap Emirlikleri
Yemen

Mısır, Arapça konuşan en yüksek nüfusa sahiptir. Ardından ise Cezayir ve Sudan gelir.

5. Arapça alfabesi

Arap alfabesi, ünsüz alfabeleri (ebcet) adı verilen bir yazı sistemi ile yazılır; bu sistem klasik alfabelerden farklıdır.

Ünsüz alfabesinde yalnızca ünsüz harfler temsil edilir ve okuyan kişi ünlü sesleri bağlama göre kendisi tahmin ederek yerleştirir. Arap yazısında kısa ünsüzler ve ‘â’, ‘û’, ‘î’ gibi uzun ünlüler harflerle temsil edilir, ancak kısa ünlüler ve ünsüz uzunluğu genellikle yazıda belirtilmez.

Yalnızca dini metinler, çocuk kitapları ve Arapça öğrenenler için hazırlanan içeriklerde tam ünlü işaretleri ve ünsüz uzunlukları kullanılır. Fakat bazı durumlarda yazarlar, anlamın veya gramer yapısının net olması için kelimelere veya harflere ek işaretler getirebilir. Daha fazla bilgi için bu araştırma metnini okuyabilirsiniz.

6. En Eski Sürekli Arapça Metin M.S. 125 Yılına Dayanmaktadır

İsrail’in En Avdat bölgesinde modern Arap alfabesinin bir atasıyla yazılmış üç satırlık bir şiir bulunmuştur. Yaklaşık M.S. 125 yılına tarihlenen bu metin, sürekli Arap yazısının en eski kanıtıdır.

Arapça yazılmış en eski papirüs ise M.S. 643 yılına kadar uzanmaktadır.

6. En eski Arapça metin M.S. 512’ye aittir

Bilinen en eski Arapça metinleri M.S. 512’ye aittir. Bu metinlerde sadece Arapça değil, Yunanca ve Süryanice dillerine de rastlanmıştır. Bu Arapça metinlerde, sadece ünsüz harflerin bulunduğu Nabatî alfabesini kullanıldığından, dil günümüzde kullanılan Arapçadan oldukça farklıdır.

7. İlk Arapça sözlük 8. yüzyılda derlenmiştir

Ummanlı dilbilimci ve leksikograf Halil b. Ahmed, 8. yüzyılda ilk Arapça sözlüğü derlemiştir. Bu sözlük, herhangi bir dilde bilinen en eski sözlüklerden biridir ve Kitâbü’l-Ayn (كتاب العين) olarak bilinir.

Halil b. Ahmed’in orijinal el yazmasının, 14. yüzyılda kaybolduğu düşünülmektedir. Sözlük, günümüzde kullanılan alfabetik sırayı izlememektedir. Bunun yerine, b. Ahmed, Arap alfabesindeki telaffuz düzenine dayalı, kendine özgü bir fonetik sistem geliştirmiştir. Harfler sesletim (artikülasyon) özelliklerine göre gruplanmıştır.

8. Arapça 8. yüzyılın sonunda standartlaştırılmıştır

Klasik Arapça veya Kuran Arapçası, Batı Arabistan’ın Eski Hicaz lehçesinden gelişmiştir. M.S. 1. ve 7. yüzyıllar arasında bu bölgesel lehçe kullanılmıştır. 8. yüzyılda standartlaştırılan bu dil, günümüzde Klasik Arapça’nın basitleştirilmiş bir türevi olan Modern Standart Arapça (MSA) veya Fasih Arapça olarak kullanılır.

9. ‘Arapça’ birçok farklı dili ifade edebilir

Batılı dilbilimciler ‘Arapça’ terimini kullandıklarında genellikle Standart Arapçayı kastederler, ki bu da Klasik Arapça ve Modern Standart olarak ikiye ayrılır.

Ancak ‘Arapça’ aynı zamanda herhangi bir bölgesel Arapça lehçesini ifade etmek için gayri resmi olarak da kullanılabilir ve bu lehçeler birbirleriyle karşılıklı iletişimi sağlayamayabilir. Dolayısıyla hangi Arapçayı kullanmak istediğinizi veya kullandığınızı belirtmekte fayda var.

10. Arapça lehçeleri arasındaki fark, Roman dilleri arasındaki farka benzer

Dil bilimi açısından, Arapçanın farklı konuşma çeşitlerinin (Mısır Arapçası, Fas Arapçası, Tunus Arapçası, Levanten Arapçası vb.) ayrımının, Roman dilleri (Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Rumence vb.) arasındaki farka benzediği söylenir. Ancak, bu çeşitler genellikle dili konuşanlar tarafından bile ‘lehçe’ olarak adlandırılır ve çoğunlukla standartlaştırılmamıştır.

11. İngilizce Arapçadan kelimeler almıştır

Birçok dilin İngilizceden kelimeler aldığı çoğu kişi tarafından bilinir, ancak İngilizce de Arapçadan birçok kelime almıştır. Bu kelimelerin birçoğu Yunanca, Latince ve diğer diller aracılığıyla İngilizceye ulaşmıştır. Aşağıda bu kelimelere ait bazı örnekleri görebilirsiniz:

coffee (kahve) – Arapça قَهْوَة‎ (qahwa, “kahve, bir içecek”). İngilizceye Osmanlı Türkçesi قهوه‎ (kahve) ve İtalyanca caffè (“kahve”) aracılığıyla geçmiştir.
ghoul (gulyabani) – Arapça غُول‎ (ḡūl, “gulyabani, çöl iblisi, cin”). İngilizceye Fars dili غول‎ (ğul) aracılığıyla geçmiştir.
kismet (kısmet) – Arapça قِسْمَة‎ (qisma, “bölüm, kader”). İngilizceye Osmanlı Türkçesi قسمت‎ (kısmet, “kader, kısmet”) aracılığıyla geçmiştir.
sherbet (şerbet) – Arapça شَرْبَة‎ (šarba, “içecek”). İngilizceye Osmanlı Türkçesi شربت‎ (şerbet) ve ardından Türkçe şerbet yoluyla geçmiştir.
zenith (zenit) – Arapça سَمْت‎ (samt, “yön, yol”). Tam formu سَمْت اَلرَّأْس‎ (samt ar-raʾs, “baş yönü”) olup, İngilizceye Orta Çağ Latincesi cenit ve ardından Orta İngilizce cenyth yoluyla geçmiştir.

12. Mısır Arapçası, en çok konuşulan Arapça lehçesidir

Mısır Arapçası, aynı zamanda Masri olarak da bilinir ve Mısır’da 67 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Mısır filmleri ve televizyon dizileri, Arap dünyasında yaygın olarak dağıtıldığından, Mısır Arapçası ülke dışında da en çok anlaşılan Arapça lehçelerinden biri haline gelmiştir.

13. Çoğu Arapça harf dört farklı şekilde yazılabilir

Arapça harfler, bir kelimedeki konumlarına göre farklı şekilde yazılabilir. Çoğu harf aşağıda belirtilen durumlara göre farklı bir forma sahip olur:

başta (kelimenin başında yer aldığında)
sonda (kelimenin sonunda yer aldığında)
ortada (kelimenin ortasında yer aldığında)
yalın (tek başına yer aldığında)

Örneğin, be harfi (alfabenin ikinci harfi, /b/) şu şekillerde yazılabilir:

14. Arapçada İngilizcedeki ‘to be’, ‘olmak’ fiili yoktur

En azından, bizim bildiğimiz ‘olmak’ fiili bulunmamaktadır. Basit ve olumlu bir cümlede, Arapçada ‘olmak’ fiilini söylemeniz gerekmez. Örneğin, İngilizcede “Ben öğretmenim” I am the teacher cümlesi Arapçada, “Ben öğretmen” I the teacher şeklindedir. Ancak, olumsuz cümlede “Ben öğretmen değilim” I am not the teacher veya geçmiş zamanda “Öğretmendim” I was a teacher kullanıldığında, İngilizcedeki ‘to be’ fiili kullanılır. Bu fiil, كانَ (kāna) olarak bilinir.

15. Arapçada, develerle ilgili çok sayıda kelimeye bulunur

Her dil, kültürel öneme sahip olan unsurlar için ayrıntılı terimlere sahiptir. Deve, çöl ortamında hayatta kalabilmenin önemli bir anahtarı olmuş ve tarihsel, ekonomik, kültürel ve dini anlamda Arap kültüründe önemli bir yere sahip olmuştur. Dolayısıyla Arapçada develeri tanımlayan birçok sayıda kelime vardır:

إبل – ibil – develer.
بعير – ba’eer – genel olarak bir deve grubu.
جمل – jamal – erkek deve.
ناقة – naqa – dişi deve.
ضائل – da’eel – güçlü erkek deve.
جداجة – jidajah – deve semeri.
الغب – al ghib – her iki günde bir su içen deve.
ربع – riba’a – her üç günde bir su içen deve.
ظاهرة – dhahira – her gün su içen deve.
الرفة – al riffah – her an su içen deve.
ملحاح – milhah – su kaynağını nadiren terk eden deve.
جفول – jafool – kolay korkan deve.
شرود – sharood – kaçmaya eğilimli ve yakalanması zor deve.
قوداء – kawda’a – diğer develerin önünde giden deve.
وجناء – wajna’a – sadece binicilik için kullanılan deve.
ذود – dhawd – üç ila on deve grubu.
رسل – rosl – yaklaşık on deve veya 15 ila 25 arası deve.
جول – jool – otuz ila kırk deve.
ليلى – laila – üç yüz deve.

Oldukça ilginç değil mi?

16. Arapçada sayılar soldan sağa yazılır

Arapça kelimeler sağdan sola yazılırken, sayılar soldan sağa yazılır.

17. Arap alfabesi birçok farklı dili yazmak için kullanılır

Arap alfabesi, Farsça, Malayca, Uygurca, Kürtçe, Pencapça (Punjabi), Sindhi, Peştuca (Pashto), Urduca ve Somalice dahil birçok dili yazmak için kullanılır.

1928’e kadar, Türkçe de Arap alfabesiyle yazılıyordu. 1 Kasım 1928’de gerçekleşen Harf Devrimiyle beraber Latin alfabesine geçilmiştir.

18. Birçok dil Arap alfabesini kullanıyordu

Türkçe gibi, Arap alfabesini eskiden benimsemesine rağmen artık kullanmayan başka diller de vardır. Bunlar arasında Afrikaans, Svahili, Arnavutça, Yunanca, Mandarin Çincesi ve Malayca da bulunur.

19. Arabizi, Arapça konuşanlar tarafından çevrimiçi sohbetlerde kullanılır

Bilgisayarlar ve internette bulunan platformlar ağırlıklı olarak Latin alfabesi için kodlandığından, Arapça konuşanlar kendi alfabelerini yazmak için daha etkili yollar bulmak zorunda kalmışlardır. Çözüm olarak ise Arapça konuşanlar çevrimiçi iletişim kurmak için latin alfabesinden oluşturulmuş Arabizi’yi kullanır.

Arabizi’de Arapça alfabe, Latin harfleri ve Arap rakamları ile yazılır. Örneğin, صباح الخير (sabah alkhayr), yani “günaydın” demek için, Arabizi’de ‘9ba7 el 5air’ yazabilirsiniz. Genellikle, Arabizi sosyal medyada veya mesajlaşma uygulamalarında çevrimiçi olarak iletişim kuran genç Arapça konuşanlar tarafından kullanılır.

20. Arapçada kullanılan bazı deyim ve atasözleri Türkçeye geçmiştir

Arapçadaki bazı deyim ve atasözleri Türkçede de oldukça sık kullanılmaktadır. Bu deyim ve atasözlerine ait örnekleri aşağıda görebilirsiniz:

عصفور في اليد خير من عشرة على الشجرة – Bir elde bir kuş, ağaçta on kuştan iyidir deyimi, Türkçeye ‘Elde bir kuş, daldaki on kuştan iyidir’ şeklinde geçmiştir.
مد رجليك على قد لحافك – Müdı rucleyke ale kadd lihāfik, Türkçeye ‘Ayağını yorganına göre uzat’ şeklinde geçmiştir.
الصديق وقت الضيق – Es-sadîk waqt ed-dîq, Türkçesi ‘Dost kara günde belli olur.’ cümlesidir.
من يريد الورد يتحمل الشوك – Man yurīd al-warda yataḥammal ash-shawka, Türkçesi ise ‘Gülü seven dikenine katlanır.’dır.
المسير على الطريق – Al-masīr ʿalā at-ṭarīq, ‘Kervan yolda düzülür.’ atasözü Türkçesidir.

Umarız bu blog yazısını faydalı bulmuş ve Arapça hakkında daha önce hiç duymadığınız bilgiler edinmişsinizdir. Arapça öğrenmeyi mi düşünüyorsunuz? Yazımızda belirttiğimiz gibi sadece ‘Arapça öğrenmek istiyorum’ demek yeterli olmayacaktır. Fakat size harika bir haberimiz var!

uTalk uygulamasında öğrenebileceğiniz toplam beş farklı Arap lehçesi bulunuyor:

İster sıfırdan Arapça öğrenmek isteyin, ister Arapça kelime bilginizi geliştirmek Arapça öğrenme yolculuğuna istediğiniz lehçeyle başlayabilirsiniz. Buna ek olarak lehçelere özel tüm Arap alfabelerini, lehçe seçimi yaptıktan sonra ‘Alfabe’ konu başlığından görebilir ve telaffuzlarını öğrenebilirsiniz.

Şimdiden kolaylıklar dileriz!